«Κύριε – Κύριε! Εμείς το κάνουμε αλλιώς στο χωριό»!
Ο Ραφαήλ Γιαννέλης, υπεύθυνος του προγράμματος Terra Graeca στη Λήμνο, περιγράφει, μέσα από μία κατάθεση ψυχής, την πορεία και την εξέλιξη του εκπαιδευτικού προγράμματος «Πάμε σχολείο!», τις σχέσεις που δημιουργήθηκαν με τους μαθητές, τα συναισθήματά του και τις ελπίδες που γεννήθηκαν μέσα από την υλοποίησή του.
Όταν το πρόγραμμα «Πάμε σχολείο!» ήταν ακόμη στα σκαριά, δεν μπορούσα να φανταστώ το πως θα εξελίσσονταν τα πράγματα κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους… Άγχος, ανασφάλεια, ίσως και λίγος φόβος. Όχι τόσο για την ίδια τη διαδικασία του μεταφέρειν την εθνογραφική πληροφορία και πρακτική προς τους μαθητές -καλύτερα όχι μεταφέρειν, αλλά παραδίδειν, όλο εκείνο το καταστάλαγμα που τρυγήσαμε χρόνια τώρα ως Terra Lemnia, ως MedINA αλλά και ως Ραφαήλ- αλλά κυρίως για το πως θα προσεγγίσω τα ίδια τα παιδιά, τους φυσικούς φορείς και συνεχιστές μιας μακρόχρονης άυλης κληρονομιάς που πατά γερά στα στόματα των παλιότερων και ατενίζει, μέσα από τα παιδικά μάτια, το μέλλον.
Πέραν των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων, από μόνος του ο λόγος για το παρελθόν και την οργάνωση του χώρου και του χρόνου ασκεί μία μοναδική γοητεία. Είχαμε συζητήσει να καλύψουμε πέντε θεματικές, όσα και τα στοιχεία που είχαμε μελετήσει με τους συναδέλφους ενδελεχώς. Μάταια όμως. Μια σειρά σεμιναρίων στην οποία ελλοχεύει το προσωπικό βίωμα και καραδοκεί στη γωνία η συμμετοχή με ερωταποκρίσεις και φιλικούς διαλόγους, ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχαν ενεργά κοντά στους 180 μαθητές της δευτεροβάθμιας, είναι φύσιν αδύνατο να ολοκληρώσει το υλικό που θέλει να διαχύσει στη μαθητική αυτή κοινότητα.
Την αρχική, εκατέρωθεν διστακτικότητα, διαδέχτηκε ο ενθουσιασμός, τολμώ να πω η ασίγαστη προσήλωση τόσο στο θεωρητικό όσο και στο πρακτικό μας κομμάτι. Το θεωρητικό τμήμα, διανθισμένο από ένα σωρό φωτογραφίες και φυλλάδια, στολισμένο με κάθε λογής συζήτηση που μπορεί να ενέπιπτε στα κομμάτια εκείνα του λαϊκού πολιτισμού που επιχειρούσαμε να αναλύσουμε, δεν διέφερε εν πολλοίς από τις επισκέψεις πεδίου. Έπιανα μαθητές να συζητούν μεταξύ τους για τις εκφάνσεις της άυλης στα χωριά τους και πραγματικά κυριευόμουν από ένα αίσθημα χαράς. Μιας χαράς όμως που δεν πηγάζει μόνο από την θετική έκβαση της όλης προσπάθειας, αλλά κυρίως από το ότι καταλαβαίνουν πλέον και τα ίδια τα παιδιά ότι αυτό το πεδίο που ονομάζεται άυλη τους ανήκει, ότι μπορούν και πρέπει να το προβάλουν ώστε να διαφυλαχθεί, να δείξει την ιδιαιτερότητά του σε ένα ευρύτερο κοινό.
Αυτή λοιπόν τη μοναδικότητα, την ιδιαιτερότητα του νησιού, που κρύφτηκε καλά στο λόγο, στα έργα, στα τραγούδια, στις κινήσεις των ανθρώπων της Λήμνου, την είδαμε στην ολότητά της μέσα από τις επιτόπιες δράσεις μας. Ένας κόσμος μαγικός, πρωτόγνωρος και πρωτόγονος, βασισμένος σε μια οικολογική συνείδηση της αειφορίας, σε μια λογική, ίσως, κατάμεστη δέους και σεβασμού σε όλους τους φυσικούς πόρους, στο περιβάλλον που οι Λημνιοί αγάπησαν και λάτρεψαν, ξεδιπλώθηκε μπρος στα μάτια τόσο τα δικά μου όσο και των παιδιών. Εκεί, με βεβαιότητα υποστηρίζω ότι καταλάβαμε και εννοήσαμε, και σκεφτήκαμε και συζητήσαμε ομού τι είναι, τι πρεσβεύει και τι θέλει ο κόσμος που μας περιβάλλει για να ευημερήσει ο άνθρωπος από κοινού με τη γη, θέλει αγάπη και σεβασμό. Και αυτό νομίζω ως οργανισμός το πετύχαμε. Να δείξουμε και μια άλλη πτυχή της καθημερινότητάς μας, αυτή του ανθρώπου που περπατά πλάι πλάι με τη γη, σε αρμονία, όχι γιατί έτσι πρέπει, όχι γιατί το υπαγορεύει κάποιο νομοθετικό πλαίσιο, αλλά γιατί, όσο μπορέσαμε, και ήταν αρκετό αυτό το πρώτο σκαλί, ρίξαμε και το πέπλο της άυλης στα παιδιά, και έτσι βλέπουν καλύτερα έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς και μεταβάλλεται χωρίς να πατά γερά στη γη του.
Αν θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο όλο, πρέπει, νομίζω, να φωτίσουμε τον δρόμο για να πατήσουν στη γη αυτή τα παιδιά μας, στη γη που μαζεύτηκε για χρόνια τώρα όλος αυτός ο πλούτος που ονομάζουμε άυλη κληρονομιά. Και πιστέψτε με, όσο μπορέσαμε τον φωτίσαμε το δρόμο. Αλήθεια.
Ο Ραφαήλ Γιαννέλης, ο τελευταίος «τυρεβάνας» – συνεχιστής της καλαθοπλεκτικής παράδοσης της Λήμνου, με ακαδημαϊκό υπόβαθρο στη Νεοελληνική και Μεσαιωνική Φιλολογία καθώς και στην Εθνογραφία, έχει διερευνήσει εκτενώς τις κοινωνικές και οικονομικές δομές των παραδοσιακών κοινωνιών της Ελλάδας, με έμφαση στη γενέτειρά του, τη Λήμνο, και το νησί της Τήνου. Από το 2020 συνεργάζεται με τη MedINA ως τοπικός υπεύθυνος στη Λήμνο για το πρόγραμμα Terra Graeca – βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα.
