Η ποικιλία καλλιεργούμενων ειδών και τοπικών ποικιλιών αποτελεί αναντικατάστατο θεμέλιο υγιών και ανθεκτικών αγροδιατροφικών συστημάτων¹, κάτι το οποίο αποτελεί ζητούμενο για την για την αειφόρο ανάπτυξη της υπαιθρου σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η αγροβιοποικιλότητα μειώνεται διαρκώς, με ανησυχητικό ρυθμό, παγκοσμίως, και εντείνεται η απειλή εξαφάνισης ειδών και ποικιλιών, λόγω πολλών παραγόντων όπως η εντατικοποίηση της γεωργίας. Στην Ελλάδα, μόλις το 1% των αγροτικών εκτάσεων της χώρας καλλιεργείται με παραδοσιακές ποικιλίες² .
Η Λήμνος είναι περιοχή σημαντική για την αγροβιοποικιλότητα, με πολλές τοπικές ποικιλίες να καλλιεργούνται μέχρι σήμερα. Εντούτοις, η έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί υπό τον συντονισμό του MedINA στη Λήμνο δείχνει ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν χαθεί πολλές τοπικές ποικιλίες, ενώ αρκετές από όσες διατηρούνται ακόμα καλλιεργούνται σε πολύ μικρή κλίμακα και απειλούνται με εξαφάνιση αν δεν δοθούν κατάλληλα κίνητρα για τη διατήρησή τους³.
Το έργο «LEMRACE – Διατήρηση του φυτογενετικού πλούτου της Λήμνου: τοπικές ποικιλίες για την αειφόρο ανάπτυξη του λημνιακού αγροδιατροφικού συστήματος», το οποίο χρηματοδοτεί το Πράσινο Ταμείο, έχει ως σκοπό τη διατήρηση και αξιοποίηση των τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών της Λήμνου, οι οποίες αποτελούν μοναδικούς φυτογενετικούς πόρους για το τοπικό αγροδιατροφικό σύστημα καθιστώντας τους πηγή ευημερίας για την τοπική κοινότητα.
Το έργο υλοποιείται με τη συνεργασία του MedINA και της Τράπεζας Διατήρησης Γενετικού Υλικού, του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, χτίζοντας στα επιστημονικά αποτελέσματα και την εμπειρία που αποκτήθηκε τα προηγούμενα χρόνια μέσα από το διεθνές πρόγραμμα Terra Lemnia του MedINA στη Λήμνο. Ειδικότερα, το πρόγραμμα LEMRACE στοχεύει:
α. Στη θεσμική θωράκιση και προστασία τοπικών ποικιλιών μέσω της εγγραφής τους στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργούμενων Φυτών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων.
β. Στην ανάπτυξη ενός τοπικού δικτύου διατηρητών των τοπικών ποικιλιών με τη συμμετοχή των αγροτικών συνεταιρισμών αλλά και μεμονωμένων καλλιεργητών του νησιού, ως άτυπος φορέας θωράκισης και αξιοποίησης γενετικού υλικού.
γ. Στη δημιουργία μιας μικρής κλίμακας κοινοτικής τράπεζας σπερμάτων για το σύνολο των παραδοσιακών ποικιλιών που καλλιεργούνται στο νησί της Λήμνου, που θα διευκολύνει τη συστηματική καταγραφή των τοπικών ποικιλιών, την ασφαλή διατήρηση του αναγκαίου πολλαπλασιαστικού υλικού, την ανταλλαγή και τον διαμοιρασμό των σπόρων, παρέχοντας ουσιαστική υποστήριξη στο δίκτυο διατηρητών.
δ. Στην ανάπτυξη μιας πρότυπης βραχείας αλυσίδας προσφοράς «από τον σπόρο στο πιάτο» η οποία θα βασίζεται σε συνέργειες ανάμεσα στον πρωτογενή και τριτογενή τομέα.
ε. Στην ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση της τοπικής κοινότητας, με έμφαση στους νέους, μέσα από εκπαιδευτικές δράσεις και ανοιχτές συμμετοχικές εκδηλώσεις.
Το έργο «Διατήρηση του φυτογενετικού πλούτου της Λήμνου: τοπικές ποικιλίες για την αειφόρο ανάπτυξη του λημνιακού αγροδιατροφικού συστήματος», προϋπολογισμού 49.750,00 € υλοποιείται από το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο και το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων (ΙΓΒΦΠ) / Τράπεζα Διατήρησης Γενετικού Υλικού (ΤΓΥ) του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού προγράμματος «ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ 2023», του ΑΞΟΝΑ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 4: «ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ». Το έργο ανήκει στο θεματικό πεδίο «Α.4. Προστασία και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας» και χρηματοδοτείται από το Πράσινο Ταμείο.
¹ Food and Agriculture Organization (2019). The state of the world’s biodiversity for food and agriculture. In: Pilling JBD, ed. FAO Commission on genetic resources for food and agriculture assessments Rome. 572. Rome: FAO, 2019.
Leite FHM, Khandpur N, Andrade GC, Anastasiou K, Baker P, Lawrence M and Monteiro CA (2022). Ultra-processed foods should be central to global food systems dialogue and action on biodiversity. BMJ Global Health 2022;7:e008269. doi:10.1136/bmjgh-2021-008269
² ΥΠΕΝ (2014). Έγκριση Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα για τα έτη 2014−2029 και Σχεδίου Δράσης πενταετούς διάρκειας (ΥΑ 40332, ΦΕΚ 2383Β/08.09.2014) https://ypen.gov.gr/wp-content/uploads/legacy/Files/Perivallon/Diaxeirisi%20Fysikoy%20Perivallontos/Biopoikilotita/20200323_fek_biodiversity.pdf
³ Μπεμπέλη, Π.Ι. και Θανόπουλος, Ρ. (επιμελητές) 2020. Ο φυτικός πλούτος της Λήμνου – Πηγή ευημερίας για την τοπική κοινωνία. MedINA, Αθήνα, Ελλάδα.