Το πρόγραμμα αυτό αποτελεί μέρος του γενικού προγραμματικού σχεδιασμού της πρωτοβουλίας «Mediterranean Islands Collective» (MIC), η οποία ξεκίνησε και υποστηρίζεται από το ίδρυμα MAVA με σκοπό την ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης για τη βιωσιμότητα των νησιών της Μεσογείου. Στο έργο αυτό το MedINA συνεργάζεται με το WWF Ελλάς και το Ελληνικό Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών (HISR). Το πρόγραμμα στηρίχθηκε και εμπνεύστηκε από το επιτυχημένο έργο λίθινων αναβαθμών στα Κύθηρα, το οποίο υλοποιήθηκε από το MedINA και τον τοπικό του εταίρο, το Κυθηραϊκό Ίδρυμα Πολιτισμού και Ανάπτυξης. Το νέο αυτό πρόγραμμα στοχεύει να καταδείξει επιστημονικά, την αξία των παραδοσιακών λίθινων αναβαθμών και να χρησιμοποιήσει την εμπειρία που θα αποκτηθεί για την προώθηση και αναπαραγωγή τους σε άλλα νησιά της Μεσογείου.
Στα μικρά νησιά το νερό ήταν πάντα περιζήτητο. Παραδοσιακά, οι τοπικές κοινότητες έχουν χρησιμοποιήσει ποικίλες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, όπως μικρές δεξαμενές, πηγάδια, στέρνες χτισμένες στα υπόγεια των σπιτιών κλπ. Ο σκοπός των ημιμόνιμων λίθινων αναβαθμών ήταν η μείωση της ροής του νερού και η συλλογή μικρών ποσοτήτων αυτού με σκοπό κυρίως την άρδευση. Ωστόσο, αυτοί οι μικροί αναβαθμοί ήταν και παραμένουν σημαντικά για δύο επιπλέον λόγους:
1. Αυξάνουν τη διήθηση του νερού και τον εμπλουτισμό των υδροφορέων. Με τη μείωση της ταχύτητας του νερού και τη συγκέντρωσή μέρος αυτού από τους αναβαθμούς έχουμε μεγαλύτερη διείσδυση αυτού στο έδαφος.
2. Αποτελούν εστίες βιοποικιλότητας. Οι ρηχές λίμνες που δημιουργούνται αποτελούν μικρές οάσεις για τα άνυδρα νησιωτικά οικοσυστήματα, αποτελώντας κατάλληλους βιότοπους για πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους ξηρασίας.
Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Μάιο του 2021. Τους δύο πρώτους μήνες επικεντρώσαμε τις προσπάθειές μας στην εύρεση του καταλληλότερου νησιού και του καταλληλότερου ρέματος. Μέσα από αυτή τη διαδικασία επιλέχθηκε το ρέμα του Καβουροπόταμου στο νησί της Πάρου. Πριν από την επιλογή έγιναν οι απαραίτητες διερευνητικές επαφές με τους τοπικούς φορείς που έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το πρόγραμμα, με αποτέλεσμα να συνάψουμε και να υπογράψουμε Μνημόνιο Συνεργασίας με τον Δήμο Πάρου και την Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης & Αποχέτευσης Πάρου (ΔΕΥΑΠ).
Κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2021 μελετήθηκαν 33 θέσεις για τους μικρούς λιθόκτιστους αναβαθμούς που θα κατασκευαστούν κατά μήκος της κοίτης του ρέματος Καβουροπόταμου το καλοκαίρι του 2022.
Για την υλοποίηση του έργου έχουν προγραμματιστεί οι ακόλουθες δράσεις:
1. Χαρτογράφηση των ενδιαφερομένων και πραγματοποίηση πρώτων επαφών για εκδήλωση ενδιαφέροντος.
2. Μελέτη και αδειοδότηση του έργου, σύμφωνα με τη διαδικασία που έχει ήδη εφαρμοστεί στα Κύθηρα.
3. Σύστημα παρακολούθησης πριν και μετά την κατασκευή: Επίδραση των λίθινων αναβαθμών στο i) στο υδατικό ισοζύγιο της περιοχής (παρακολούθηση της στάθμης των πηγαδιών, ροή νερού πηγών κ.λπ.), ii) στα οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα (χλωρίδα και την ποικιλότητα και την αφθονία της πανίδας) και iii) άλλες κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους (γεωργία, τουρισμός κ.λπ.).
4. Κατασκευή και επίβλεψη του έργου
5. Δράσεις ενημέρωσης και κινητοποίησης τοπικών παραγόντων ώστε να υπάρξει πλήρης αποδοχή της αξίας και χρησιμότητας του έργου καθώς και μαζική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη φάση κατασκευής. Η συμμετοχή των τοπικών ενδιαφερομένων (πολίτες, τοπικές ΜΚΟ κ.λπ.) θα επιτευχθεί μέσω παρουσίασης και άλλων δραστηριοτήτων ευαισθητοποίησης.
6. Όλες οι φάσεις και τα αποτελέσματα του έργου θα τεκμηριωθούν και θα δημοσιευτούν δημιουργώντας ένα σχέδιο αναπαραγωγής, ενώ θα διερευνηθούν άλλες πιθανές περιοχές για αναβάθμιση.
Λαμβάνοντας υπόψη τις επιστημονικές προβλέψεις σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη λεκάνη της Μεσογείου, οι παραδοσιακοί λιθόκτιστοι αναβαθμοί μπορεί να γίνουν και πάλι σημαντικά ως μια λύση χαμηλού αντίκτυπου για την προσαρμογή και τον μετριασμό των επιπτώσεών της σε νησιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα επάρκειας γλυκού νερού. Επιπλέον, συνδυάζοντας αυτή την παραδοσιακή πρακτική με σύγχρονες προσεγγίσεις μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση της λειψυδρίας και της υφαλμύρωσης των υπόγειων υδροφορέων σε μικρά νησιά όπου η ανάγκη για νερό λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως ο τουρισμός είναι πολύ μεγάλη.