των
Θύμιου Δημόπουλου, Ειδικού Γεωπληροφορικών Συστημάτων – Αρχιτέκτονα/MedINA και
Αλεξάνδρας Παππά, Συντονίστριας Προγραμμάτων για το Νερό/MedINA
Επιμέλεια άρθρου και μετάφραση στα αγγλικά: Γιώργος Δημητρόπουλος, Πολεοδόμος – Χωροτάκτης και Υπεύθυνος Ανάπτυξης Έργων/MedINA
Ένα μεγάλο επίτευγμα για τα εσωτερικά ύδατα της Ευρώπης ολοκληρώθηκε τον περασμένο Μάρτιο, με την ανακήρυξη του ποταμού Αώου/Vjosa, στην αλβανική πλευρά των συνόρων, ως το πρώτο Εθνικό Πάρκο Άγριου Ποταμού της Ευρώπης. Οι πολυετείς προσπάθειες της συμμαχίας του έργου ‘Σώζοντας τον τελευταίο ποταμό ελεύθερης ροής στην Ευρώπη: Αώος/Vjosa’ προς αυτή την κατεύθυνση, στέφθηκαν με μεγάλη επιτυχία. Πλέον, ολόκληρος ο ποταμός Vjosa στην Αλβανία, από τα σύνορά του με την Ελλάδα έως την Αδριατική θάλασσα, καθώς και κάποιοι από τους ελεύθερης ροής παραποτάμους του –ένα ποτάμιο σύστημα συνολικού μήκους 409 χλμ.– απολαμβάνουν το υψηλότερο επίπεδο προστασίας, απαλλαγμένοι από την απειλή της χωροθέτησης φραγμάτων στη ροή τους, γεγονός μοναδικό στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, όμως, το μέλλον των εκβολών του ποταμού παραμένει αβέβαιο, καθώς στην περιοχή αναπτύσσεται μία τεράστια τουριστική επένδυση με πρώτο βήμα την κατασκευή του αεροδρομίου στη λιμνοθάλασσα της Νάρτα.
Τι γίνεται, στο μεταξύ, στο άνω τμήμα του υδρογραφικού συστήματος του Αώου/Vjosa, στην Ελλάδα, που παραμένει χωρίς την απαιτούμενη προστασία; Στο πλαίσιο των προσπαθειών διατήρησης και θεσμικής προστασίας του ποταμού στην Ελλάδα, παρακολουθούμε και καταγράφουμε τα σημερινά δεδομένα της κύριας απειλής που αντιμετωπίζει ο ποταμός στη χώρα μας από την ανάπτυξη πολυάριθμων Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων (ΜΥΗΕ) στη λεκάνη απορροής του.
Όπως είχαμε παρουσιάσει και σε προηγούμενο άρθρο μας αυτή η παρακολούθηση αποτελεί μια απαιτητική διαδικασία που συναρτάται με τη διαδικασία αδειοδότησης των έργων ΑΠΕ. Η πολυδιάσπαση και ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων και των φορέων που είναι υπεύθυνοι για το κάθε στάδιο ανάπτυξης ενός έργου οδηγεί σε δυσνόητες και διάσπαρτες πληροφορίες, ενώ κάνει τη δυνατότητα πληροφόρησης πολιτών και περιβαλλοντικών οργανώσεων σχεδόν αδύνατη.
Παρακάτω, παρουσιάζουμε τη σημερινή κατάσταση αδειοδότησης και χωροθέτησης των ΜΥΗΕ στη ΛΑΠ Αώου, κατόπιν συλλογής δεδομένων από τον Γεωπληροφορικό Χάρτη της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας, το Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο, τον Δήμο Ζαγορίου, τον Δήμο Κόνιτσας, την ιστοσελίδα της Διαύγειας και ενεργούς πολίτες της ευρύτερης περιοχής. Επιπλέον, καταγράφουμε την ενεργειακή ισχύ με την οποία προβλέπεται να συνεισφέρουν τα συγκεκριμένα έργα στο ενεργειακό δυναμικό και τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας και τονίζουμε για ακόμα μία φορά την ανάγκη θεσμικής προστασίας ολόκληρης της ΛΑΠ Αώου, με την επέκταση των ορίων του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου προς τα σύνορα Ελλάδας – Αλβανίας.
Ι. Παρούσα κατάσταση αδειοδότησης και χωροθέτησης ΜΥΗΕ στη ΛΑΠ Αώου
Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου μας, στο οποίο αναλύσαμε διεξοδικά τόσο τα στάδια όσο και την κατάσταση αδειοδότησης των ΜΥΗΕ στη ΛΑΠ Αώου έως τον Μάρτιο 2023, προσθέτουμε τις έως τον Ιούλιο 2023 εξελίξεις. Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζεται ο αριθμός των ΜΥΗΕ ανά στάδιο αδειοδότησης και ανά περιοχή χωροθέτησης τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 2023 καθώς και η συνολική ισχύς των έργων.
O συνολικός αριθμός των ΜΥΗΕ στη ΛΑΠ Αώου, που βρίσκονται σήμερα σε διαφορετικά στάδια αδειοδότησης σύμφωνα με τα στοιχεία της ΡΑΕ, είναι 48 (Πίνακας 1 και Χάρτης 2). Ο αριθμός αυτός είναι μικρότερος κατά ένα (1) ΜΥΗΕ σε σχέση με τον Μάρτιο του 2023. Η αλλαγή αυτή έγκειται στο γεγονός ότι μία άδεια παραγωγής, που εκδόθηκε μεταξύ Μαρτίου – Ιουλίου 2023 στο ρέμα Πιστιλιάπη, φαίνεται να έχει ανακληθεί. Όσον αφορά στα επιμέρους στάδια αδειοδότησης, παρατηρούμε ότι οι άδειες λειτουργίας και οι άδειες εγκατάστασης παραμένουν οι ίδιες. Ωστόσο, επτά (7) επιπλέον ΜΥΗΕ έχουν λάβει άδεια παραγωγής εκ των οποίων τα έξι (6) χωροθετούνται εντός προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000. Οι περισσότερες νέες άδειες παραγωγής βρίσκονται στη Natura του Όρους Γράμμου σε παραποτάμους του Σαραντάπορου. Ως εκ τούτου, ο συνολικός αριθμός των ΜΥΗΕ με άδεια παραγωγής έχει αυξηθεί σε τριάντα πέντε (35), ενώ οι αιτήσεις σε αξιολόγηση είναι πλέον επτά (7).
II. Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) που εκδόθηκαν από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας
Παρότι τα στοιχεία της ΡΑΕ δεν δείχνουν μεταβολή ως προς τις άδειες λειτουργίας και εγκατάστασης, στοιχεία από το Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο και τη Διαύγεια δείχνουν ότι πέντε (5) από τα τριάντα πέντε (35) ΜΥΗΕ με άδεια παραγωγής έχουν εξασφαλίσει, ως έργα κατηγορίας Α2, Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας (Χάρτης 2). Συγκεκριμένα, τα ΜΥΗΕ σε Αμάραντο, Επταχώρι, Κεφαλόβρυσο, Μεσοπόταμο και Μανούρα έχουν λάβει ΑΕΠΟ στο διάστημα μεταξύ Σεπτεμβρίου 2021 – Ιουνίου 2023. Ιδιαίτερα το ΜΥΗΕ του Μεσοποτάμου έρχεται να προστεθεί σε άλλα δύο (2) ΜΥΗΕ που βρίσκονται ήδη στον Βουρκοπόταμο καθιστώντας το ρέμα στο σύνολό του αρκετά τροποποιημένο υδρομορφολογικά. Επίσης, τα τέσσερα (4) από αυτά είτε βρίσκονται εντός περιοχών Natura 2000 είτε βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 500 μ. από τα όριά τους αναδεικνύοντας ότι το πλαίσιο προστασίας των περιοχών αυτών δεν έχει αποτρέψει την αδειοδότησή τους. Στο μεταξύ, τα ως άνω έργα δεν έχουν αλλάξει αδειοδοτικό στάδιο, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΡΑΕ, και δεν γνωρίζουμε εάν έχουν λάβει τις σχετικές άδειες εγκατάστασης. Σε κάθε περίπτωση, όμως, μικρή σημασία φαίνεται να έχει αυτό, καθώς σύμφωνα με τη Διοίκηση, ήδη αδειοδοτημένα θεωρούνται όσα έργα έχουν λάβει εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους, δηλαδή ΑΕΠΟ, ανεξάρτητα από το αν έχουν προχωρήσει σε άδεια εγκατάστασης. Συνεπώς, προσθέτοντας στα έξι (6) ΜΥΗΕ με άδεια εγκατάστασης και άδεια λειτουργίας τα ως άνω πέντε (5) με ΑΕΠΟ, έχουμε συνολικά έντεκα (11) αδειοδοτημένα ΜΥΗΕ εντός της ΛΑΠ Αώου (Χάρτης 1).
IΙΙ. Ισχύς των υφιστάμενων και προγραμματιζόμενων ΜΥΗΕ
Τα τέσσερα (4) ΜΥΗΕ που λειτουργούν σήμερα στη λεκάνη του Αώου φτάνουν τα 6,83 MW εγκατεστημένης ισχύος και το καθένα μπορεί να παράξει από 1,09 μέχρι 2,25 MW (Πίνακας 1). Τα άλλα δύο (2) ΜΥΗΕ που έχουν άδεια εγκατάστασης φτάνουν τα 7,5 MW ενώ άλλα 6,7 MW είναι η ισχύς αυτών που έχουν πάρει ΑΕΠΟ από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας. Συνολικά δηλαδή τα αδειοδοτημένα ΜΥΗΕ έχουν ισχύ 21,03 MW.
Από τα ΜΥΗΕ που προγραμματίζονται αυτά που έχουν άδεια παραγωγής θα έχουν εγκατεστημένη ισχύ 44,11 MW ενώ η ισχύς αυτών που είναι σε διαδικασία αξιολόγησης ανέρχεται σε 9,41 MW. Συνολικά η υφιστάμενη και προγραμματιζόμενη ισχύς των ΜΥΗΕ στη ΛΑΠ Αώου φτάνει τα 74,55 MW (Χάρτης 3).
IV. Άμεση ανάγκη θεσμικής προστασίας της ΛΑΠ Αώου
Ο ρυθμός με τον οποίο αναπτύσσονται τα ΜΥΗΕ στη ΛΑΠ Αώου υπονομεύει την εθνική και διακρατική προσπάθεια των τελευταίων δέκα ετών για την προστασία του ποταμού Αώου ως του τελευταίου άγριου ποταμού της Ευρώπης, αναιρώντας τις δεσμεύσεις της πολιτικής ηγεσίας σε Ελλάδα και Αλβανία για τον χαρακτηρισμό του Αώου/Vjosa ως ενός ποταμού – συμβόλου, άγριου και ελεύθερης ροής. Αν δεν προστατευτεί άμεσα το σύνολο της λεκάνης απορροής του Αώου, τα προγραμματιζόμενα και αδειοδοτημένα ΜΥΗΕ (Χάρτης 2) θα τροποποιήσουν σημαντικά το υδάτινο σύστημα του Αώου και των παραποτάμων του, αλλοιώνοντας το τοπίο και καθιστώντας την ελεύθερη ροή του ολοένα και πιο ρυθμιζόμενη. Η θεσμική προστασία του Αώου στο σύνολό του είναι επιτακτική και αναγκαία για τη δημιουργία του πρώτου διασυνοριακού Εθνικού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη, που δεν θα επιφέρει μόνο αξιοσημείωτα οφέλη για τους ανθρώπους και τη φύση, αλλά επιπλέον θα θέσει τις δύο χώρες που φιλοξενούν αυτό το ανεκτίμητης αξίας φυσικό κεφάλαιο στην πρωτοπορία της Ευρώπης.
Πηγές:
Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας. https://www.apdhp-dm.gov.gr/
Γεωπληροφορικός Χάρτης Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), Ιούλιος 2023. https://geo.rae.gr/
Διαύγεια, Ιούλιος 2023. https://diavgeia.gov.gr/
European Environmental Agency, Ιούλιος 2023. https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/data/eea-coastline-for-analysis-2/gis-data
Εικόνα εξωφύλλου: Σημείο χωροθέτησης ΜΥΗΕ, που έχει λάβει Άδεια Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), στην υπολεκάνη του ποταμού Σαραντάπορου, παραπόταμου του Αώου © David Kern/ΜedINA.
Το παρόν άρθρο αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του έργου «Ri-Connect: Ο ποταμός Αώος ως διασυνοριακός οικολογικός διάδρομος», με φορέα υλοποίησης το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) και χρηματοδότηση από το PONT.
