Του Αλέξη Κατσαρού, Εκτελεστικού Διευθυντή του MedINA και
της Αλεξάνδρας Παππά, Υπεύθυνης Προγράμματος για το Νερό του MedINA
Είναι γεγονός ότι τοπικές κοινότητες, ποικίλοι οργανισμοί, μέλη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν ενισχύσει τα τελευταία χρόνια τις προσπάθειες για την προστασία και την αποκατάσταση της φύσης. Παρόλα αυτά η απώλεια της βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων συνεχίζονται με αμείωτη ταχύτητα. Αυτό έχει συνέπειες και στις ανθρώπινες κοινότητες που επηρεάζονται -πολλές φορές- με τρόπο μη αναστρέψιμο. Η φύση δεν μπορεί πια να προσφέρει τις υπηρεσίες της, εφόσον βλάπτονται τα υγιή οικοσυστήματα που παρέχουν τροφή και επισιτιστική ασφάλεια, καθώς και προστασία από τις φυσικές καταστροφές, που προκαλεί η κλιματική κρίση. Το καθαρό και ελεύθερο νερό, πηγή ζωής για τη φύση και τον άνθρωπο, είναι δυσεύρετο. Εν γένει, οι απαραίτητες λειτουργίες για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση, την ευημερία και την ασφάλειά μας, καθώς και την ανθεκτικότητα της Ευρώπης είναι σε κρίση.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει έναν νέο σημαντικό και φιλόδοξο Ευρωπαϊκό νόμο, αυτόν για την αποκατάσταση της φύσης (EU Nature Restoration Law), με κρίσιμη ημερομηνία την 15η Ιουνίου, όπου αναμένεται η ψήφισή του από την Επιτροπή Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, και ακολούθως -στα μέσα Ιουλίου- αναμένεται η συζήτηση και ψήφισή του στην Ολομέλεια. Παρά τα συγκεχυμένα μηνύματα που στέλνει, κατά καιρούς, η Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με την περιβαλλοντική προστασία, η πρόταση αυτή είναι σημαντική γιατί περιέχει μια σειρά νέων δεσμευτικών στόχων για την αποκατάσταση του 20% των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων της ΕΕ έως το 2030 και αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των ακραίων κλιματικών γεγονότων, όπως ξηρασίες και πλημμύρες, να προσφέρει σημαντικά οφέλη για την υγεία και ευημερία των ανθρώπων και να συμβάλει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε ποικίλους τομείς καθώς και ευκαιρίες ανάπτυξης ενός βιώσιμου μοντέλου τουρισμού. Έρεισμά της η υφιστάμενη περιβαλλοντική πολιτική, όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030. Απώτερος στόχος της η διασφάλιση ότι τα οικοσυστήματα της Ευρώπης θα αποκατασταθούν, θα είναι ανθεκτικά και θα προστατεύονται επαρκώς.
Η απομάκρυνση φραγμών αποτελεί ένα πολλά υποσχόμενο εργαλείο αποκατάστασης των ποτάμιων οικοσυστημάτων.
Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 υπάρχει πρόβλεψη και για την αποκατάσταση ποταμών της Ευρώπης που έχουν κατακερματιστεί από πάνω από 1 εκατομμύριο εμπόδια και φράγματα. Ως στόχος της στρατηγικής αυτής έχει τεθεί η αποκατάσταση 25.000 χιλιομέτρων ευρωπαϊκών ποταμών μέχρι το 2030, κάτι που θα πρέπει να επιτευχθεί μέσω της απομάκρυνσης εμποδίων, όπως φράγματα και αναβαθμοί. Το σχέδιο νόμου από τη μεριά του προτείνει να καταγραφούν οι φραγμοί που εμποδίζουν την ελεύθερη ροή των ποταμών και την ελεύθερη επικοινωνία των ειδών και να απομακρυνθούν επειγόντως και κατά προτεραιότητα τα παρωχημένα εμπόδια ή/και αυτά που δεν χρησιμοποιούνται πια. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την αποκατάσταση της φυσικής συνδεσιμότητας των ποταμών και των πλημμυρικών τους πεδίων, την απελευθέρωση των μεταναστευτικών διαδρομών των ψαριών και των τόπων ωοτοκίας τους και την αύξηση των πληθυσμών ειδών μεταναστευτικών ψαριών γλυκού νερού, που έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, με την μείωση των πληθυσμών τους να ανέρχεται σήμερα στο 93%.
Φωτογραφίες από South Cumbria Rivers Trust ©damremoval.eu
Ήδη, και ενώ ο νόμος για την αποκατάσταση της φύσης δεν έχει ψηφιστεί ακόμη, πολλά κράτη-μέλη έχουν συμπεριλάβει στην εθνική τους νομοθεσία την απομάκρυνση φραγμών ενώ παράλληλα έχει αναπτυχθεί το ευρωπαϊκό κίνημα απομάκρυνσης φραγμών (Dam Removal Europe) το οποίο έχει εξαπλωθεί μαζικά στις Ευρωπαϊκές χώρες. Το 2022, το κίνημα σημείωσε νέο ρεκόρ με τουλάχιστον 325 φράγματα να κατεδαφίζονται σε ολόκληρη την Ευρώπη, αύξηση 36% σε σχέση με το προηγούμενο ρεκόρ που είχε σημειωθεί το 2021. Ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός φραγμάτων που κατεδαφίζονται αποτελεί μία μεγάλη επιτυχία, αλλά υπάρχει ακόμα δρόμος να διανυθεί και σίγουρα η Ελλάδα σύντομα θα κληθεί να συμμετέχει στους ευρωπαϊκούς στόχους και να συμβάλλει στην αποκατάσταση της φύσης και μέσω της απομάκρυνσης φραγμών. Επιπλέον, η απομάκρυνση των φραγμάτων συμβάλλει και στην παγκόσμια πρόκληση για το γλυκό νερό για την αποκατάσταση 300.000 χιλιομέτρων υποβαθμισμένων ποταμών έως το 2030, στόχος που τέθηκε στην πρόσφατη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Νερό, που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη.
Είναι, επομένως, αποστολή της γενιάς μας να αρχίσουμε να κατεδαφίζουμε κάποια από αυτά τα εμπόδια και να αποκαταστήσουμε την ελεύθερη ροή των ποταμών μας τόσο για την υγεία και ευημερία μας, αλλά πρωτίστως για τις επόμενες γενιές. Παράλληλα όμως οφείλουμε να διατηρήσουμε μερικά από τα τελευταία ποτάμια ελεύθερης ροής της Ευρώπης στη σημερινή τους άγρια κατάσταση, με πιο εμβληματικό τον ποταμό Αώο.
